Çocukluk çağında aşılama

• Aşı nedir, niçin kullanılır, ne gibi faydalar sağlar?

Aşı geleneksel olarak ziraat ve hayvancılıkta türleri ıslah etmek, bitki ve hayvan kalite verim ve dayanaklığını arttırmak ve daha üstün türler elde ederek esas olarak ekonomik verimliliği arttırmak amacıyla yüzyıllardan beri uygulana gelmiştir. İnsanlarda ve çocuklardaki aşılama ise esas olarak hümanistik amaçlarla olmak üzere hastalık ve komplikasyonlarından korunmak amacıyla yapılır. Aşılamada hedef hastalıklar; sık görülen, sık klinik hastalık tablosuna yol açan, ağır veya ölümcül seyreden veya kalıcı hasar bırakma riski olan hastalıklardır. Bu çerçevede aşılama ile aşı yapılan bireyde kişisel düzeyde yarar ile yüksek düzeyde toplumsal yarar da elde edilir. Aşılanan kişi kendisi hasta olmayacağı gibi yakın çevresine hastalığı bulaştırma riski de taşımayacaktır ve onları da dolaylı olarak koruyabilecektir. Sık görülen aşıyla ile korunabilir hastalıklardaki aşılama bu hastalığa yönelik sağlık harcamalarını da azaltacağı için toplumsal düzeyde ekonomik olarak ta kara geçirici (maliyet etkin) olmaktadır. Her aşının maliyet etkinliği birbirinden farklı olabilir.

• Aşı ne zaman yapılır, aşının etki mekanizması nedir?

Aşı bireyler hastalığa yakalanmadan önce korunmak amacıyla uygulanır. Kural olarak aşı alınmış bir mikroba karşı etkili değildir. Ancak bazı durumlarda ve özellikle uzun kuluçka süreli enfeksiyon ve hastalıklarda enfeksiyon ajanı alındıktan sonra da erken aşı uygulaması (hepatit B, kuduz, kızamık gibi) yarar sağlayabilir. Aşılama orijinal ve güçlü esas mikropla karşılaşmadan önce vücuda zayıflatılmış veya ölü mikrobu veya bu mikrobun belli antijenlerini vererek vücuda o hastalığa karşı bir çeşit antreman (bağışıklık çerçevesinde) kazandırma olarak da nitelendirilebilir. Böylece vücudun bağışıklık hücreleri (özellikle lenfositler olmak üzere) mikrobu tanır ve mikroba karşı koruyucu nitelikte bağışıklık maddeleri (antikorlar) salar. Daha sonra gerçek mikropla karşılaşıldığında bağışıklık hücreleri (özellikle T ve B lenfositleri olmak üzere) önceden tanımış oldukları mikroba karşı ve mikrop hastalık bulguları geliştirmeden hızlı ve güçlü bir koruyucu bağışıklık yanıtı oluşturarak hastalık gelişmesini engeller. Bazı aşılarda etkin ve güçlü bir koruyucu bağışıklık yanıtının elde edilmesi için belli aralarla birden çok aşı yapılması veya bu aşıların belli aralıklarla tekrar edilmesi gerekebilir. Bu tekrar aşılarına pekiştirme (rapel) aşıları denir ve değişik aşıların pekiştirme dozları birbirinden farklı olabilir.

• Aşılama sayesinde dünyada ve ülkemizde hangi hastalıklar temizlenmiştir?

Aşılama ile sık görülen ve ölümlere yol açan hastalıklar tamamen ortadan kaldırılabilir. Örneğin; daha önceleri büyük salgınlar ve ölümlere yol açan çiçek hastalığı (daha hafif seyirli olan suçiçeği hastalığı ile karıştırılmamalıdır) 1977 yılından beri dünyadan tamamen temizlenmiştir ve hastalık etkeni ortadan kaldırıldığından kola çizik atma şeklinde uygulanan çiçek aşısı uygulamalarını da gerek kalmamış ve aşılama kaldırılmıştır. Gene bulaşıcı olan, ölüm ve sakatlıklarla yol açan çocuk felci hastalığı da, düzenli aşılamaya bağlı olarak dünyada belli bölgeler (Afrika, Pakistan, Hindistan, Bengladeş gibi) ülkeler dışında dünyanın birçok bölgesinde artık görülmemektedir. Türkiye’de de 1998 den beri çocuk felci vakası görülmemektedir. Ülkemizin de içinde bulunduğu DSÖ Avrupa bölgesi DSÖ tarafından 21 Haziran 2012 de poliodan arındırılmış bölge sertifikası almıştır. Söz konusu ek aşıdan en az bir ay sonra olmak üzere normal çocuklara önerilen rutin kızamık aşı takvimi uygulanabilir.

• Türkiye’de hangi aşılar ücretsiz olarak uygulanmaktadır?

Türkiye’de 2013 itibariyle sağlık ocaklarında ücretsiz uygulanan aşıları içeren ulusal aşı takvimi Tablo 1’de görülmektedir. Türkiye’de 2013 itibariyle hepatit B, tüberküloz (BCG), difteri, boğmaca, tetanoz, Haemophilus influenzae tip b, çocuk felci (inaktif çocuk felci; Salk, ve oral polio aşısı; Sabin) 13 bileşenli konjuge pnömokok aşısı, kızamık, kızamıkçık, kabakulak (KKK), hepatit A ve suçiçeği aşıları sağlık ocaklarında Ulusal Aşı Takviminin parçası olarak ücretsiz uygulanmaktadır. Ayrıca grip aşısı polisakkarit pnömokok aşısı büyük çocuk ergen ve erişkinlere hepatit A aşısı, sağlık uygulama tebliğinde belirtilen risk gruplarına göre hekim tarafından reçete ve rapor edildiği taktirde SGK tarafından ücretsiz ödenmektedir. Aslında olanak varsa bunların (sağlık ocaklarında ücretsiz uygulanan) dışında bazı aşıların da yapılması tavsiye edilmektedir. Bunlar arasında rotavirüs aşısı, rahim ağzı kanseri aşısı (HPV; human papillomavirüs), konjuge 4 bileşenli meningokok aşısı, ergen veya erişkin tip difteri, boğmaca, tetanoz (dabT) ve 6 ay üzerindeki tüm çocuklara yıllık grip aşısı sayılabilir.

• Aşıların güvenirliliği nedir, yan etkileri nelerdir, yan etkileri görüldüğünde ne yapılabilir?

Aşılar tıpla ilgili diğer uygulamalara kıyasla en güvenli tıbbi uygulamalar arasındadır. Ancak aşıların da birçok ciddi olmayan ve düşük oranda da olsa bazı yan etkileri olabilir. Bunlar arasında aşı yerinde ağrı, kızarıklık, şişlik gibi bölgesel yan etkiler veya ateş, kırgınlık, halsizlik gibi genel yan etkiler olabilir. Yan etkilerin oranları aşıdan aşıya değişebilir. Ancak genellikle ciddi düzeyde değildir. Böyle bir yan etki geliştiğinde çocuğun doktora başvurması önerilir. Daha önceleri bazı aşılardan sonra özellikle ateş ve ağrı gibi yan etkileri azaltmak için rutin ateş düşürücü verilirken, son yıllarsa uygulanan ve yan etkileri daha da düşük olan aşıların uygulanmasıyla ateş düşürücü vermeye gerek yoktur.
Aşılamanın çocuk ve halk sağlığı alanındaki önemi dikkate alındığında, her anne-babanın çocuklarının aşıları konusunda son derece duyarlı ve titiz olması gerekmektedir.

• Ülkemizde güncel olarak uygulanan aşı takvimi nasıldır?

Tablo 1- Sağlık Ocaklarında Ücretsiz Uygulanan Ulusal Aşı Takvimi

	Doğumda	1. ayın sonu	2. ayın sonu	4. ayın sonu	6. ayın sonu	12. ayın sonu	18. ayın sonu	24. ayın sonu	İlköğretim 1. sınıf	İlköğretim 8. sınıf
Hep-B	I	II			III
BCG			I
DaBT-İPA-Hib			I	II	III		R
KPA			I	II	III	R
KKK						I			R
DaBT-İPA									R
OPA					I		II
Td										R
Hep-A							I	II
Suçiçeği						I

Prof. Dr. Mustafa Hacımustafaoğlu
Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi
Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Bilim Dalı
E-posta: mkemal@uludag.edu.tr
Tel: +90 224 295 04 16
Faks: +90 224 442 87 49